Türk kültürünün ayrılmaz bir parçası olan peştemal, hamam ve spa merkezlerinde görmeye alışkın olduğumuz bir tür dokuma. Osmanlı’dan günümüze kadar uzanan tarihi ve dünya çapındaki ünü ile bilinen bu dokumalar, ülkemizi ziyaret eden turistlerin de en çok ilgi gösterdiği parçalar arasında yer alıyor. Hafif ve ince yapıda olması ile öne çıkan peştemal hakkında bilinmesi gereken pek çok veri var. Peki peştemal nedir? Gelin birlikte inceleyelim.
Peştemal Nedir?
Kelime olarak Farsça kökenli olan peştemal; örten kumaş, iş yaparken giysinin kirlenmesini önleyen önlük ve hamamlarda örtünmek için kullanılan dokuma anlamına gelir. Halk arasında peştemal olarak bilinse de, doğru yazılışı peştamaldir.
Peştemal nedir sorusuna verilecek en kısa cevap ise, belden aşağı sarılan dikdörtgen şeklinde ince dokumadır. Dikişsiz olması nedeni ile düğümlenerek kullanılır. Peştemal giyecek kişi, kumaşı kendi etrafına sardıktan sonra iki ucunu birbirine düğümleyerek tutturur.
Osmanlı’daki kullanımına bakıldığında peştemalın öncelikli olarak önlük şeklinde kullanıldığı görülür. Özellikle saraylarda, hizmet sınıfını diğerlerinden ayırmıştır. Hamamlarda ise süs amacıyla ve gösterişli gözükmek maksadıyla kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde önlük amacıyla kullanılan peştemalı Karadeniz bölgesinde görmek mümkündür. Özellikle tarlalarda ve tarım işlerinde çalışan kadınların, giysilerinin ön tarafında takmaları ile kullanımı devam etmektedir. Tarih boyunca çeşitli desenlerde ve renklerde üretilen peştemal; günümüzde genellikle siyah, kırmızı ve beyaz olarak satışa sunulur. Ancak farklı markaların ürettiği geleneksel desenleri ve farklı renkleri de bulmak mümkündür. İpekten üretilen ve futa adı verilen peştemalların üretimine ise uzun zaman önce son verilmiştir.
Peştemal Türleri
Kullanım amacına göre peştemalları iki farklı türlere ayırmak mümkün. Bu türler baş ve dolama peştemalı olarak adlandırılır. Baş peştemalı, genellikle Karadeniz bölgesinde kullanılan ve kadınların boyun ya da başlarına bağladıkları dokumalardır. Kullanılan dokuma teknikleri ve renklere göre baş peştemalları birbirinden ayrılır. 
120x200 cm boyutlarında hazırlanan ve lacivert tonlarda tercih edilen büyük peştemallarda ikinci renk olarak kırmızı ya da turuncu kullanılır. Genellikle ekose desenleri hakimdir, ancak çizgili modelleri de bulabilirsiniz. Makaslı olarak adlandırılan baş peştemalında ise desen, makas ağzı gibidir. İran’a özgü keşani peştemalına benzetilmesi nedeniyle keşan olarak da bilinir. Canlı renkler genç ve bekar kadınlar tarafından kullanılırken, evli ve yaşı ileri olan kadınlar fes rengi peştemal tercih eder.
Peştemal Nerelerde Kullanılır?
Peştemal nedir sorusunu cevapladıktan sonra kullanım amaçlarına ve nerelerde kullanıldığına bakabiliriz. Yöresel olarak Karadeniz’de kullanılan modellerin yanı sıra, modern yaşamın pek çok alanında da peştemal kullanıldığını görebilirsiniz. Özellikle Türk hamamları ve saunalarda yaygın şekilde peştemal kullanılır. Hamama girerken tüm kıyafetler çıkartılır, peştemal bedene sarılır ve bel ya da göğüs kısmında düğümlenir. İnce yapısı sayesinde oldukça geçirgen olan peştemal, vücudun gözükmesini engellerken hamamın ısısından yararlanmanıza yardımcı olur. Saunalarda da aynı şekilde kullanılmaktadır. 
Havuz ve deniz kenarında havlu olarak da kullanılabilir. Özellikle yaz döneminde oldukça yüksek seyreden hava sıcaklıkları, kalın yapıdaki havluların kullanımını zorlaştırır. Bu nedenle pek çok kişi, yaz döneminde peştemal kullanmayı tercih eder. Banyo havlusu olarak da kullanılması mümkündür. İnce yapısı ile spor salonlarında da birçok kişi, duş sonrası havlu olarak peştemal tercih eder. Ev kullanımında ise sıcaklıkların yüksek olduğu yaz döneminde vücudun serinliğini korumak için kullanılabilir. Taşınması da normal havlulara göre oldukça kolaydır. Bu nedenle spor faaliyetleri, antrenman ve tek günlük aktiviteler için ideal seçimdir. Ayrıca havluya kıyasla oldukça hızlı şekilde kurur.
Modern Peştemal Modelleri
Kültürümüzde önemli bir yeri olan peştemal, zaman içerisinde farklı modellerde ve desenlerde üretilmeye başlanmıştır. İç mimaride geleneksel bir görünüm yaratmak amacıyla tercih edilen peştemal, ev kullanımı için hazırlanan modellerle yaygın kullanıma girmiştir. 
Özellikle bornoz ve havlu setleri, ev kullanımı için en çok tercih edilen modeller arasındadır. Peştemal nedir sorusuna modern bir cevap arayanlar için hazırlanan bornozlar, özellikle konsept ve butik otellerde tercih edilir. Peştemalın en önemli özelliklerinden biri olan dikişsiz dokuma, bornoz modellerinde de kullanılır. Nostaljik bir hava yaratılması amacıyla hamam konsepti ile hazırlanan banyolarda da tercih edilir. Modern peştemal modelleri arasında gösterebileceğimiz bir diğer model de, alışılagelmiş olan ekose deseninin yerine bir rengin farklı tonlarında geçiş yapan modellerdir. Özellikle pembe, mavi ve kırmızı tonlarının yoğun olarak kullanıldığı bu peştemalları, deniz ve havuz kenarında sık sık görebilirsiniz. 
Alternatif Peştemal Bağlama Şekilleri
Kumsalda ya da hamamda peştemal kullanırken pek çok kişi geleneksel bağlama yöntemlerini tercih etmekte. Ancak peştemal ile uygulayabileceğiniz alternatif bağlama yöntemleri de bulunuyor. Peştemalların dikişsiz şekilde hazırlanması, uzun uçlarda dokumanın açılmaması için kullanılan düğümler olmasını sağlar. Bu düğümlerden faydalanarak birçok değişik şekilde peştemalınızı bağlamanız mümkündür. Bu yöntemlerden en çok tercih edileni, göğüs bölgesini tam saran ve vücudun diğer kısımlarında biraz daha bol kalan bağlama yöntemidir. Buna göre peştemalı tam olarak açarak ve uzun kenarı yere yatay şekilde kalacak şekilde öncelikle vücudun önünden geçirmelisiniz. Sırtınızda çaprazlayacağınız uçları yeniden öne çekerek göğüs kafesinin ortasında düğümleyebilirsiniz. 
Bir diğer yöntem de peştemalı etek olarak kullanmaktadır. Peştemalın kısa kenarını iki eşit parça oluşturacak şekilde katlayın ve uzun kenar yere paralel olarak şekilde belinize sarın. Uçları çaprazlayarak belinizi sıkı şekilde sarmasını sağlayın ve bir kez daha kendi etrafınızda döndürdükten sonra düğümleyin. Peştemalınızı büstiyer olarak kullanmak için, peştemal renginizle uyumlu bir kolye seçerek işe başlayabilirsiniz. Kolyenin boynunuzda biraz bol kalması, büstiyerin de daha güzel gözükmesine yardımcı olur. Kısa kenarı dört eşit parçaya bölecek şekilde peştemalı katlayın ve kolyenin içinden geçirin. İki kenarın eşit olmasını sağlayana kadar çekin ve kumaştan yardım alarak göğüs bölgesini örtün. Daha sonrasında uçları sırtınızda sıkıca bağlayın. Dilerseniz bu bağlama yöntemini kolyesiz şekilde de uygulayabilirsiniz. Buna göre, kısa kenar dört eşit parçaya bölünecek şekilde katladığınız peştemalı boynunuza asın ve boğazınızın hemen önünden uçları çaprazlayın. Daha sonrasında kalan kumaş ile göğüs bölgesini örtün ve uçları sırtınızda sıkıca bağlayın. Bu bağlama yöntemlerini hamam ve sauna gibi toplu kullanım noktalarında da tercih edebilirsiniz.
